Nếu chúng ta lấy dấu mốc thời gian từ 1954 tới 1975 làm giới hạn thì, trong khoảng hai thập niên ấy, số các nhạc sĩ xuất hiện riêng ở miền Nam cũng khá đông. Có những người viết rất nhiều, người viết vài ba bài, thậm chí có người chỉ viết một bài duy nhất.

   Phần lớn các bài hát ấy đến nay vẫn còn được nhớ, được hát. Một trong số những nhạc sĩ bắt đầu sáng tác từ 1954, cho đến gần đây, viết được nhiều nhạc nhất của chúng ta, có lẽ là Y Vân.

   Ông vừa qua đời đúng vào năm ông 60 tuổi, như một ca khúc ông đã viết trước đó. Vì thế, người ta tự hỏi không biết khi ông viết ca khúc 60 Năm Cuộc Đời ông đã linh cảm điều gì hay chỉ viết như Cao Bá Quát ngày xưa đã viết: Ba vạn sáu ngàn ngày là mấy? Và cái chết của ông vào năm 60 tuổi chỉ là sự tình cờ? Ông là một người vừa đam mê vừa cần mẫn, cách chơi cũng như cách làm việc của ông, khiến những người quen biết ông đều phải nể sợ.

   Ông có thể đánh billard liên tiếp vài ba ngày không ngủ, ăn tại chỗ, rồi khi trở về nhà, lại có thể ngồi vào bàn làm việc không ngừng trong một thời gian tương tự, chung quanh ông là những khay tàn thuốc lá đầy ấp.

   Ca khúc được coi là hay nhất của Y Vân là bài Lòng Mẹ.
   Đúng ra phải nói có lẽ đó là bài hát được nhiều người biết đến nhất chứ không phải bài hay nhất của ông. Khi ông viết nhạc giật, ông giật đến độ, khi ông dịu dàng ông cũng dịu dàng ít người bì kịp.

   Có thể nói Y Vân là một nhạc sĩ xông xáo. Bất cứ một loại nhạc nào vừa được hình thành ở đâu đó, ông cũng có thể đem vào nhạc của ông, viết thành những ca khúc có tính chất Y Vân hẳn hoi. Hình như ông chỉ chưa kịp viết loại nhạc rap. Khi phong trào Karaoke tràn vào Việt Nam ông là người đầu tiên được người ta đặt hàng làm công việc này.

   Chẳng ai có thể tự hào thuộc hết nhạc Y Vân. Khi Y Vân còn phụ trách một ban nhạc trên đài phát thanh Sài Gòn, mỗi tuần, thính giả đều có thể được nghe thêm ít nhất một ca khúc mới của ông.

   Vài ca sĩ ăn khách về một loại nhạc nào đó, như Hùng Cường và Mai Lệ Huyền chẳng hạn, Y Vân có thể viết cho hàng loạt bài để hát.

   Nhạc rock của Y Vân cũng không phải thứ rock thông thường, các ca sĩ có thể hát những câu như "Hãy cắt tóc tôi" khi đứng trước một bác thợ cạo.
   Y Vân văn chương hơn nhiều. Các bản như Anh Là Lính Đa Tình hay Một Trăm Phần Trăm của ông là những thí dụ. Nói cho vui, các nhà phê bình không theo kịp sáng tác của Y Vân.

   Đúng ra thì chúng ta chưa có ai làm công việc phê bình âm nhạc một cách nghiêm túc. Chỉ có những bài báo đưa ra ý kiến thế này hay thế khác.

   Thực ra thì Y Vân cũng chẳng theo một đường lối sáng tác nào. Ông bay vọt từ đỉnh này sang đỉnh khác.

   Tối tân ông viết:
   Khi em tắm nắng
   Cho anh xin hai thước mặt trời
   Cổ điển ông viết:
   Ngày anh xa vắng
   Phấn son xếp lại chẳng dùng

   Trong nhạc của ông có cả “Truyện thần tiên xứ Ba Tư” và “Gái thương chồng đứng núi vọng phu”. Số lượng tình khúc của ông không phải là ít. Các bài như Ngăn Cách hay Ảo Ảnh đều là những tình khúc để đời cả. Y Vân còn phổ nhạc rất nhiều thơ.

   Những ca khúc phổ thơ của ông cũng đều là những ca khúc hay. Thơ Văn Thế Bảo, Thơ Kim Tuấn. Thơ Lưu Trọng Lư.

   Trước 1975 Y Vân đã phổ nhạc gần trọn cuốn Kiều của Nguyễn Du.
   Đài Tiếng Nói Tự Do (VOF) ở Sài Gòn đã cho thâu thanh toàn bộ bản trường ca này. Tiếc rằng biến cố 1975 khiến đài chưa kịp cho phát thanh nên chưa ai được nghe và cũng không biết băng lưu trữ của đài có được người ta giữ lại không hay đã vứt bỏ.

   Tóm lại, nếu muốn viết về sự nghiệp âm nhạc của Y Vân, người ta cần nhiều thì giờ sưu tầm, phân tích. Ngoài sáng tác ông còn soạn hoà âm cho rất nhiều ban nhạc, viết nhạc cho phim ảnh...

   Đối với ông, soạn hoà âm, sáng tác, điều khiển ban nhạc, cũng chỉ là những công việc. Không làm thì thôi, đã làm việc nào ông cũng làm tận tuỵ, đem hết tài năng, sức lực ra làm.

   Mọi người nghĩ sao về ông ư?
   Bây giờ cũng đã quá muộn đối với ông rồi.

   Ngăn Cách

Yêu nhau trong cuộc đời
Mơ duyên tình dài
Gắn bó đôi lời
Ta quen nhau một ngày
Thương nhau trọn đời
Giữ cho lâu dài
Khi chia tay lần đầu
Duyên chưa đậm màu
Cũng đã say nhiều
Một thời gian quen biết
Tình ta tha thiết muôn phần
Nhưng không ai nào ngờ
Duyên đang mặn mà bỗng đã chia lìa
Đêm chia ly lạnh lùng
Đưa tay một lần
Đến mai không còn
Đêm nay không còn dài
Xin cho vài lời
Chớ trách nhau hoài
Lời từ ly êm ái
Để đâu không nói đêm này
Từ ngày mai ngăn cách
Hết rồi là khi đưa đón
Có mấy ai không buồn
Lúc duyên chưa tròn thương mến
Em lên xe hoa rồi
Biết rằng sầu để một người
Rượu hồng chẳng được say
Mà đành lòng nếm chua cay
Không! Trăm không ngàn lần
Không ai giận hờn
Nếu đã hay rằng
Lòng người như chiếc lá
Nằm trong cơn gió vô tình

Nguyễn Đình Toàn
(Trích trong Bông Hồng Tạ Ơn)