Dư cân và béo phì đang nổi lên như một vấn đề sức khỏe của cộng đồng ở các nước đã và đang phát triển ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Dư cân và béo phì là nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh tiểu đường type 2, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu.

   Ngoài ra, dư cân và béo phì cũng làm trầm trọng thêm các triệu chứng của nhiều bệnh như sỏi túi mật, gan nhiễm mỡ, viêm khớp hay chứng khó thở khi ngủ. Béo phì là sự tích tụ quá nhiều mỡ trong cơ thể. Ngoại trừ những người có bắp thịt nở nang, còn lại tất cả những người có cân nặng vượt quá 20% số cân tiêu chuẩn phù hợp với chiều cao đều được coi là béo phì. 

   Béo phì - Đại dịch của thế kỷ 21
   Cũng như tiểu đường type 2, nhiều công trình nghiên cứu cho thấy nếu không ngăn chặn kịp thời, béo phì sẽ trở thành đại dịch, kéo theo nó là nhiều vấn đề sức khoẻ khác như tăng huyết áp, suy tim, tiểu đường, ung thư.

   Dấu hiệu dễ nhận thấy nhất của béo phì là sự gia tăng trọng lượng cơ thể và khối lượng mỡ tích tụ tại một số phần đặc biệt của cơ thể như bụng, đùi, eo, thậm chí ở ngực. Sự tích tụ quá nhiều mỡ ở lồng ngực, cơ hoành và ổ bụng sẽ gây nên hiện tượng khó thở cho bệnh nhân. Trong trường hợp béo phì nặng, tình trạng khó thở có thể gây nên hội chứng Picwick với những đợt ngưng thở vào ban đêm có thể đưa đến tử vong. Béo phì còn dẫn đến những rối loạn về chỉnh hình như đau và thoái hóa khớp gối, đau lưng và thoái hóa cột sống v.v... Một số phụ nữ có thể bị rối loạn kinh nguyệt hoặc không có kinh. Một số khác rất dễ bị cao huyết áp, thiếu máu cơ tim, tiểu đường, ung thư và rất nhiều bệnh khác làm giảm đi chất lượng của cuộc sống và rút ngắn tuổi thọ của con người.

   Béo phì do đâu?
   Hiện nay, con người vẫn chưa biết được nguyên nhân thực sự gây ra béo phì. Một số nghiên cứu mới cho rằng bệnh có tính di truyền hay những biến đổi trong gien, nhưng tất cả chỉ là giả thuyết. Tuy nhiên cơ chế gây béo phì thì khá đơn giản: đó là sự mất cân bằng giữa lượng chất đưa vào và lượng tiêu hao của cơ thể. Có ít nhất 7 yếu tố gây ra béo phì và tất cả tác động qua lại nhau để gây bệnh:

1. Yếu tố di truyền: Những nghiên cứu gần đây trên những người sinh đôi, sinh ba hay trên con nuôi của một số gia đình cho thấy di truyền là một yếu tố rất quan trọng gây ra béo phì. Sự tham dự về phần di truyền của bệnh tương ứng với sự di truyền đa gien, có nghĩa là có nhiều gien cùng tham gia.

2.Yếu tố xã hội: Là những yếu tố đặc biệt quan trọng gây nên bệnh, nhất là ở phụ nữ. Trong các xã hội phát triển như xã hội phương Tây thì béo phì thường xảy ra cho phụ nữ lao động chân tay và có cuộc sống kinh tế thấp chứ không phải phụ nữ lao động trí óc và có đời sống kinh tế cao. Thoạt đầu nghe tưởng như là nghịch lý, nhưng thực tế lại là như vậy.

3. Các rối loạn nội tiết và chuyển hóa: Những bệnh nhân bị rối loạn nội tiết và chuyển hóa (u vỏ thượng thận, mãn kinh, rối loạn chuyển hóa đường và lipid...) sẽ kích thích tạo mô mỡ. Sự hình thành nhiều mô mỡ trong cơ thể làm tăng nhu cầu về đường, kéo theo gia tăng nhu cầu về insulin. Chính sự gia tăng hai chất này lại kích thích tạo mô mỡ và hình thành một vòng xoắn luẩn quẩn khó gỡ.

4. Yếu tố tâm lý: Trước đây và ngay cả hiện nay yếu tố này được khá nhiều người gán cho một tầm quan trọng lớn trong việc gây ra béo phì. Chúng ta thường cho rằng người béo phì là người có rối loạn về tâm lý và tình cảm. Tuy nhiên, trong thực tế những người không bị béo phì cũng bị rối loạn tâm lý và tình cảm. Những rối loạn tâm lý và tình cảm của người bị béo phì ngày nay thường được xem là hậu quả của những thành kiến và kỳ thị đối với họ hơn là nguyên nhân của bệnh. Có hai hội chứng rối loạn về tâm thần có thể gây nên béo phì đó là hội chứng ăn uống vô độ và hội chứng ăn đêm, gồm biếng ăn vào buổi sáng nhưng lại ăn nhiều về ban đêm đi kèm với mất ngủ. Cả hai là những yếu tố rất quan trọng gây rối loạn giữa năng lượng đưa vào và năng lượng tiêu hao.

5. Các yếu tố tăng trưởng của cơ thể: Sự gia tăng khối lượng cơ thể trong bệnh béo phì có thể do sự gia tăng kích thước của tế bào mỡ, gọi là béo phì phì đại hoặc sự gia tăng số lượng của tế bào mỡ, còn gọi là béo phì tăng sản hoặc phối hợp cả hai. Béo phì xuất hiện ở tuổi trưởng thành thường là béo phì phì đại, việc giảm cân tương đối đơn giản. Trong khi đó, béo phì ở thiếu niên thường là béo phì tăng sản, hoặc phối hợp cả hai và việc giảm cân rất khó khăn, nhiều trường hợp gần như là không tưởng.

6. Hoạt động thể lực: Việc giảm hoạt động thể lực một cách rõ rệt ở một xã hội có nền kinh tế phát triển và tiện nghi như ngày hôm nay cũng là một yếu tố rất đáng kể gây nên bệnh béo phì. Ở những người này cán cân về năng lượng sẽ bị thiên lệch, cung nhiều hơn cầu, và con đường dẫn đến dư cân và béo phì là tất yếu.

Tổn thương trên não, đặc biệt là ở vùng dưới đồi, có thể gây ra béo phì, mặc dù đây là một nguyên nhân rất hiếm gặp. 6 nguyên tắc ăn giảm cân 1. Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày, không nhịn đói, không bỏ bữa. 2. Thay thế các loại thức ăn năng lượng cao (thức ăn chiên quay, da, phủ tạng động vật, fastfood, hạt có dầu, thức ăn ngọt, rượu, bia...) bằng các loại thức ăn ít năng lượng, nhiều chất xơ (rau, trái cây không ngọt, đậu hũ, cá, khoai củ...). 3. Ăn đủ chất đạm và vitamin: thịt nạc, đậu các loại (cả đậu hũ), cá. 4. Giảm kích cỡ bữa ăn, dùng chén nhỏ hơn. 5. Ăn nhiều hơn vào bữa sáng và giảm dần vào chiều tối. 6. Ăn tối cách xa giờ đi ngủ ít nhất 3 giờ đồng hồ.